Hoe leert een paard eigenlijk? Dat zou elke ruiter of instructeur moeten weten!

Een paar quotes … herkenbaar?

  • Leert hij het nou noooooiiiitt? (Hallo! Eerlijk? Dat zou ik zelf kunnen zijn jaren geleden …)
  • Straffen is soms echt wel nodig, maar alleen onmiddelijk gevolgd op het vergrijp
  • Voor belonen hoef je geen moment te kiezen, dat kan altijd wel
  • Als ik mijn been eraf doe stopt hij gelijk
  • Ik krijg pijn in mijn schouder doordat ik de linkerteugel strak moet houden
  • Werken met negatieve bekrachtiging is fout
  • Mijn paard is stout en opdringerig
  • Mijn paard heeft geen zin in de training of laat zich niet vangen
  • Sommige mensen kunnen ongelooflijke dingen met paarden. Het is net magie! Dat is niet voor mij weggelegd …

 

Gebrek aan kennis over gedragsleer oorzaak nr. 1  van “probleempaarden” en blessureleed

Ik kom in mijn bestaan als instructeur enorm veel situaties tegen waar problemen zijn ontstaan door onbewust aangeleerd ongewenst gedrag.

Onbewust omdat het erin geslopen is zonder dat de eigenaar dit heeft bedoeld. Het wordt pas opgemerkt als die zich eraan gaat storen of als er problemen ontstaan. De oorzaak is doorgaans dat de eigenaar zich er niet van bewust is dat een paard net zo simpel gewenste als ongewenste dingen aanleert en dat een paard op elk moment en van elke situatie leert.

Aangeleerd doordat de eigenaar geen kennis heeft van hoe een paard leert of die kennis niet juist toepast.

De invloed van gebrek aan kennis over hoe een paard leert gaat echter verder dan je denkt! Bij onduidelijkheid in het aanleren van hulpen ontstaat dikwijls een situatie waarbij de ruiter voortdurend zonder effect dezelfde hulpen blijft geven of een paard voortdurend blijft helpen, compenseren of begrenzen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot steeds ergere scheefheid of tot blokkades door een onnatuurlijke houding en beweging. Die scheefheid en blokkades kunnen leiden tot blessures waarvoor langdurige revalidatie trajecten nodig zijn.

Daarnaast kan het ongewenste gedrag natuurlijk leiden tot onveilige situaties. Zeker met de gemiddeld toegenomen sensibiliteit en beweeglijkheid van onze paarden heeft dat tot gevolg dat veel vaker dan nodig paarden als stout, onhandelbaar of gevaarlijk stilletjes van het toneel verdwijnen.

 

Deze kennis maakte voor mij en mijn paarden veel verschil

Bij gedragstraining van paarden wordt veel gesproken over R+ en R-

De R staat voor het woord reinforcement en dat vertalen we als bekrachtiging of bevestiging van gewenst gedrag.

De + betekent dat je iets toevoegt.

De – betekent dat je iets weghaalt.

R+ is positieve bekrachtiging van gedrag
Door het toevoegen van een beloning bij gewenst gedrag of een gewenste respons krijgt je paard een fijn gevoel. Dit nodigt hem uit om dat gedrag of die respons vaker te doen.

Wil je dit principe effectief toepassen dan zijn twee factoren van groot belang. In de eerste plaats moet je een duidelijk beeld hebben van wat jij het gewenste gedrag of de gewenste respons vindt, want je paard heeft geen idee! En daarnaast is een passende manier van belonen belangrijk. De grootste beloning, die het allerbeste voelt, is echte ontspanning. 

R- is negatieve bekrachtiging van gedrag.
Door je hulp of de druk weg te nemen zodra je paard doet wat je bedoelde krijgt hij een gevoel van opluchting en dit nodigt hem uit om de volgende keer dat gedrag te herhalen.

Ook hiervoor geldt dat dit alleen maar werkt als de toepassing goed is. De juiste vorm en volgorde in je hulpen en een goede timing van het weghalen van de druk zijn cruciaal. Het liefst bereik je niet alleen een gevoel van opluchting maar geef je je paard gelegenheid om echt tot ontspanning te komen. Het komt veel voor dat die timing off is waardoor paarden juist het tegenovergestelde leren van wat je wenst. Bijvoorbeeld je beloont een traag paard na de inspanning in plaats van op het moment van zijn grootste inzet.

In de natuur vormen zowel R+ als R- het gedrag van paarden. In beide gevallen is ontspanning de ultieme beloning. In de opvoeding van paarden om zich te kunnen handhaven in onze mensenwereld en in de training wordt ook van beide leerprincipes gebruik gemaakt. Het is daarbij wel heel duidelijk dat paarden sneller leren en een sterkere relatie met hun trainer ontwikkelen als R+ (het belonen) daarbij de overhand heeft. Net als in de mensenwereld creëert het vertrouwen en motiveert het paarden als je je waardering voor zijn inzet laat blijken.

Gedrag afleren of ontmoedigen door P+ en P-

De P staat voor punishment en dat vertalen we als straf of correctie.

P- betekent dat je een fijn gevoel of een beloning wegneemt zodat het ongewenste gedrag “uitdooft”. Bijvoorbeeld: als mijn paard tegen de staldeur schopt als ik ga voeren, dan loop ik weer weg met het voer. Daardoor ervaart hij dat niet schoppen ertoe leidt dat hij eerder voer krijgt en het schoppen verdwijnt. In de praktijk blijkt onbewust gegeven beloningen vaak een oorzaak van ongewenst gedrag.

P+ betekent dat je een onaangename prikkel toevoegt zodra je paard ongewenst gedrag vertoont. Bijvoorbeeld: je paard een tikje op de borst geven als hij je voorbij loopt.

Op het eerste gezicht lijkt punishment wreed maar op precies de juiste manier toegepast hoeft dat dus niet per definitie altijd zo te zijn. En ook deze vormen van leren tref je aan in het natuurlijk gedrag van paarden.

Enkele voorbeelden van uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek

  • De meeste gedragsproblemen kunnen voorkomen of verbeterd worden door een goede analyse van de factoren die het gedrag beïnvloeden. (Note: Let dus op patronen en vaste volgordes in gedrag. Wat gebeurt er voorafgaand aan ongewenst gedrag? En wat gebeurt daar weer voor?)
  • Paarden die leerden om halt te houden aan de lange teugel met behulp van een combinatie van R- (teugeldruk ontspannen) en vervolgens R+ (belonen) deden dit met minder onrust in de hoofd/halshouding en nageeflijker dan paarden die dit leerden met alleen R-.
  • Jonge paarden die werden beloond met voer (R+) als ze juist reageerden op een commando hadden aanzienlijk minder tijd nodig om een aantal vaardigheden te leren dan een groep die niet met voer werd beloond. Bovendien bleken de met voer beloonde paarden na langere tijd zich het aangeleerde beter te herinneren en vormden zij een sterkere band met de trainer.
  • Bij alleen het gebruik van straffen (P+) neemt ongewenst gedrag weliswaar af maar leert het paard niet het gewenste alternatieve gedrag. Straffen leidt vaak tot onduidelijkheid en onzeker gedrag want het paard krijgt geen informatie over wat hij wél moet doen.

 

Nieuw: Neutrale Bekrachting oftewel “R0”

Er is wat mij betreft nog een extra vorm van bekrachting die niet onder de voorgaande leerprincipes te vangen valt. Een leerversneller die bijzonder effectief is en die ik nog niet in wetenschappelijke literatuur heb kunnen vinden: R0 oftewel neutrale bekrachtiging.

Neutrale bekrachtiging houdt in dat je gewenst gedrag – gevraagd of ongevraagd – laat gebeuren en voortduren zonder het te beïnvloeden. Je synchroniseert ermee, zoekt harmonie ermee, je past je aan, je beweegt of zit mee. Je geeft geen hulpen om het te behouden, ondersteunen, begrenzen of aan te passen. Je voegt niets toe en je haalt niets weg. Er is ontspanning! Je gaat mee in wat gebeurt zonder het te betuttelen of bekritiseren. Je neemt aan wat je paard aanbiedt zonder het op dat moment te (willen) beïnvloeden.

Het tegengestelde van R0 is micromanagement: voortdurend hulpen blijven geven, drijven, begrenzen, ondersteunen, helpen, corrigeren etc. Daarbij is nooit een moment van ontspanning! Wij mensen vinden het van nature moeilijk om niet te willen beïnvloeden wat gebeurt 🙂

Enkele voorbeelden:

  • Matador springt tijdens een demonstratie onbedoeld aan in de “verkeerde galop”. Ik corrigeer hem niet maar help hem ook niet. Ik schakel om in mijn hoofd en ga met hem mee. Het voelt goed, hij ontspant en hij springt zelfverzekerd door. Het wordt de beste contragalop ever en sindsdien gaat de contragalop stukken beter.
  • Op Ivo heb ik altijd van intructeurs gehoord “drijf, drijf, drijf!”, maar hij kreeg meer en meer tegenzin. Sinds ik stopte met hem voortdurend achter de broek zitten ging alles (alles!) beter. Bij de warm-up draafde hij graag maar voor een 5 en ik synchroniseerde mijn energie met die van hem. Ik wilde traag zijn niet belonen, maar ook niet pushen. Doordat hij zich kon ontspannen nam zijn motivatie toe, hij werd vlotter, verzameling werd veel makkelijker, mijn sporen konden in de kast en áls ik dan wat vroeg was hij er ook! Hij bleek veel sensibeler en sneller te leren dan ik ooit had verwacht en hij vergat het ook niet meer.

In bovenstaand videosnapshot zie je een voorbeeld van zo’n moment waarin ik een travers inzet en er helemaal niets meer aan doe behalve meezitten. Had ik mee er wel mee bemoeid dan had ik daarmee hoogstwaarschijnlijk zijn beweging, houding en vooral het ritme verstoord.

Het gevolg van werken met neutrale bekrachtiging is duidelijk: meer ontspanning, meer inzet, meer zelfvertrouwen, meer in zijn eigen houding en balans (blokkadevrij), meer op eigen benen lopen, sneller en duurzamer leren. Waarom? Het voelt goed en wat goed voelt groeit.

Les 1 voor instructeurs in opleiding: hoe leert een paard?

In een onderzoek onder 830 trainers en instructeurs in Australië werd pijnlijk duidelijk dat zij geen goed begrip hadden van de werking en toepassing van manieren waarop een paard leert (zie kader). In de praktijk hier zie ik dat patroon ook erg vaak bij de regulier opgeleide instructeurs en jonge mensen die een paardenopleiding doen. In mijn eigen ORUN opleiding ontbrak deze kennis ook. Onlangs bij een lezing op de HBO opleiding Hippische Bedrijfskunde in Dronten zag ik tot mijn verbazing ook veel glazige blikken toen ik over R+ en R- sprak.

In het onderzoek in Australië (2008) antwoorde ca. 80% van hen dat ze positieve bekrachtiging erg nuttig vonden maar slechts 3% kon uitleggen hoe je het toepast in de training. 80% zei ook dat weghalen van de druk (hulp) de belangrijkste beloning was voor een paard maar slechts 20% vond negatieve bekrachtiging nuttig … terwijl dat hetzelfde is. Bovendien kon slechts 12 % uitleggen hoe negatieve bekrachtiging precies werkt. Minder dan 5% kon uitleggen wat de functie en toepassing van straffen is maar het werd wel toegepast.

Dit zou juist één van de eerste dingen moeten zijn die alle paardenprofessionals in opleiding zouden moeten leren! Door de International Society of Equitation Science (ISES) wordt hierop sterk aangedrongen. En leren van de theorie is natuurlijk niet genoeg. Je moet het je letterlijk eigen maken. Zo grondig dat het een automatisme wordt. Als instructeur moet je het bovendien ook herkennen en kunnen uitleggen aan je leerlingen.

Op de één of andere manier lijken veel wedstrijd- of sportgerichte ruiters te denken dat dit alleen belangrijk is voor mensen die hun paarden trucjes leren of voor vrijheidsdressuur.

Als álle instructeurs en trainers deze kennis aan hun leerlingen zouden doorgeven zorgt dat ervoor dat …

  • er veel minder paarden en ruiters in de problemen komen
  • je sneller en duurzamer trainingsresultaten bereikt
  • minder paarden “weggedaan” worden vanwege gedrag
  • minder paarden blessures krijgen
  • je meer plezier beleeft aan je paard en aan de sport en
  • dat het welzijn van paarden in training en sport enorm toeneemt!

Zelf leren om deze leerversnellers in de praktijk toe te passen?

“An idea that is developed and put into action
is more important than an idea that exists only as an idea.”
~Buddha~

Een succesvolle toepassing van de leerprincipes in de praktijk vraagt om meer detail dan in een artikel even uit te leggen is. Er zijn ook nog meer leerprincipes dan alleen R+, R- en R0. Wil jij je dit ook eigen maken? Neem dan deel aan een 5 Day Intensive, of combineer de online cursus van Dressage Naturally met live begeleiding van Liesbeth Jorna.

Download hier een GRATIS EBOOK met o.a. 10 Manieren om je paard te belonen

5 reacties

  • Mooi artikel Liesbeth! Hier moet iedere ruiter en trainer kennis van hebben.

  • Hélène Jeurgens

    Super nuttig artikel!

    • Liesbeth Jorna

      Dankjewel Hélène! Het is fijn als je het wil delen.

  • Spelen-met-paarden

    Ik vind het verbazend dat theorieën over leerprincipes nog geen vast of eerder zelf basis onderdeel zijn van paardenopleidingen (dat is tenminste een beetje wat ik uit het artikel lees..)
    Heel fijn artikel, vooral het laatste stuk over R0 dat ik ook nog nergens heb gelezen maar wat heel herkenbaar is.

    • Liesbeth Jorna

      Dankjewel voor je reactie. Doe er je voordeel mee en geef het vooral ook door :o)

Laat een reactie achter

Om een reactie te plaatsen, moet je inloggen of een account aanmaken.

Liesbeth Jorna

Oprichter/instructeur van Sport & Horsemanship United - voor een Blij en Blokkadevrij Paard én Mens