Dreigende onteigening voor stal Hofstede de Kruidberg door natuurontwikkeling

Veel paardenhouders zijn geschrokken van de plannen van het kabinet rondom het stikstofbeleid. Het besef begint in te dalen dat dit ook impact gaat hebben op de paardensector. Toch zien een hoop paardenliefhebbers ook kansen in het beleid en de natuurontwikkeling die daarmee in het verlengde ligt. Zij zijn al bezig met natuurlijk paardenhouden het aanbrengen van meer biodversiteit rondom hun weides. Maar de overheid en de provincies hebben een heel ander beeld van natuur en het beheer daarvan. Een beeld dat nauwelijks verenigbaar is met paardenwelzijn en het houden van paarden. Dit ondervinden René en Saskia Rutte, die met hun familie pensionstal Hofstede de Kruidberg runnen in Santpoort. Voor hen en nog een aantal andere hippische ondernemers in de regio Zuid Kennemerland dreigt onteigening. De Provincie Noord Holland heeft namelijk zeer strenge natuurbeheervoorwaarden opgesteld, waarmee voortzetting van hun bedrijf onmogelijk wordt.

Paarden moeten wijken voor nieuwe natuur

De Provincie heeft als doel gesteld om voor 2027 binnen Zuid-Kennemerland ruim 250 hectare nieuwe natuur te creëren in de vorm van vochtig hooiland en/of kruiden- en faunarijk grasland. In het gebied zijn meerder hippische ondernemers actief. Op Hofstede de Kruidberg, bij Manege Kennemergaarde en boerderij Westerhoeve in Santpoort en bij stal ’s Gravenberg in Vogelenzang staan samen meer dan 300 paarden gestald. Daarnaast is er een groep particulieren die in het gebied zijn paarden houdt. Al deze paarden gaan zo vaak als mogelijk de wei op. Het gebied is voornamelijk zandgrond, waardoor de paarden ook vrijwel het hele jaar door op de wei kunnen. Alleen, wanneer de weilanden worden omgevormd tot natuur wordt weidegang bijna onmogelijk. Terwijl weidegang cruciaal is voor het welzijn van paarden.

In het beheerplan wordt namelijk aangegeven dat alleen beweiding mogelijk is van half augustus tot half oktober. Daarbij mag de bezetting niet hoger zijn dan 1 paard per hectare. Voor René en Saskia betekent dit dat zij slechts 8 van hun 40 pensionpaarden twee maanden van het jaar in de wei mogen zetten. Daarbij is met name vochtig hooiland en kruiden- en faunarijk grasland niet geschikt voor paarden. Er groeien veelvuldig planten die giftig zijn. Bijvoorbeeld de Dotterbloemen, Sint-janskruid, Hertshooi en Waterkruiskruid. Het beheerplan geeft verder aan dat de grazers die er lopen niet ontwormd mogen worden omdat dit een negatief effect heeft op het bodemleven.

Plannen Provincie als donderslag bij heldere hemel

Sinds begin jaren 90 valt het weiland van de Hofstede onder de ecologische hoofdstructuur. Met deze structuur wil de Rijksoverheid natuurgebieden met elkaar vebinden. Het ontwikkelen van natuur op je weiland was vrijblijvend. Enkele jaren geleden is de verantwoordelijkheid overgeheveld naar de provincies en heet het Natuurnetwerk Nederland. Stilletjes is de vrijwblijvendheid van natuurontwikkeling hierbij omgezet naar een verplichting. Mei 2021 werden René en Saskia door de Provincie uitgenodigd voor een informatieavond voor grondeigenaren. Daar werden de harde doelstellingen voor 2027 gepresenteerd, wat voor deze hippische ondernemers als donderslag bij heldere hemel kwam. Saskia: “Op website provincie wordt het allemaal heel mooi voorgesteld en doen zij alsof alles in goede samenwerking wordt opgepakt. Maar daar is helemaal geen sprake van, het is meewerken of onteigend worden. Wij zijn helemaal niet betrokken bij de plannen en een gelijkwaardig gesprek is niet mogelijk. Het allerergste vind ik dat ik altijd vertrouwen heb gehad in overheid en media. Ze kunnen het heel mooi vertellen. Toen wij aangaven dat wij niet betroken waren, kregen we als antwoord dat de ontwikkelingen al waren aangekondigd in de Staatscourant. Alsof je als hippische ondernemer dagelijks de Staatscourant leest.”

Natuurontwikkeling en paarden onverenigbaar

René: “De manier waarop de provincie Zuid-Kennemerland natuur wil ontwikkelen is onverenigbaar met het weiden van paarden. Wanneer de plannen worden doorgezet betekent dit niet alleen het einde van de hippische ondernemers in het gebied. Ook de paardensport wordt een zware klap toegebracht. Honderden paardenliefhebbers, paardeneigenaren, bijrijders en verzorgers, raken hun ontspanning en recreatieve mogelijkheden kwijt. Voor eigenaren van een paard is het schier onmogelijk om een andere stallingsplek te vinden. Op het moment is de gemiddelde wachttijd voor een stal rondom Haarlem al meer dan 2 jaar. Wanneer er op grote schaal nog meer stallingsplekken verdwijnen wordt het helemaal onmogelijk je paard nog ergens te stallen.”

Wat is natuur waard?

Saskia: “We zijn teleurgesteld in de provincie. Ze wil grond, die zij niet in eigendom heeft, omvormen tot natuur om vervolgens te kijken welk ‘medegebruik’ er nog mogelijk is. Daarmee gaat zij voorbij aan de waarden die wij creëren. Alles moet wijken voor de doelstelling van 2027 en natuurwaarde is het enige wat telt. Met het beleid van de Provincie wordt totaal geen rekening gehouden met de maatschappelijke, cultuurhistorische of economische waarde. Onze stal is een van de weinige plekken waar de paarden het hele jaar door in groepen naar buiten kunnen op grasland. Wij hechten ontzettend veel aan paardenwelzijn. We hebben nauwelijks verloop op onze stal en de meeste paarden blijven tot hun dood bij ons. Is 8 hectare vochtig hooiland dan echt meer waard dan het welzijn van 40 paarden? Dan de betekenis die die paarden hebben voor hun eigenaren? Dan het in stand houden van een rijksmonument en de cultuurhistorie? Is het echt meer waard dan het verleden, het heden en de toekomst van ons familiebedrijf?”

Dorp in opstand

Na de informatieavond in mei 2021 zijn Saskia en René samen met vertegenwoordigers uit het dorp snel in actie gekomen. Vanuit de ondernemers maar ook vanuit de dorpsbewoners en de klanten was veel weerstand tegen de plannen van de Provincie. Wat ook veel weerstand opriep is dat grote vervuilers in de directe omgeving zoals Tata Steel (op 2 km afstand) en Schiphol in de onderzoeken buiten beschouwing zijn gebleven met als reden dat de stikstof van Tata Steel ‘over waait’. Gezamenlijk is er een petitie opgesteld en Saskia en René hebben de gedeputeerden uitgenodigd voor een werkbezoek, waarbij ook veel van hun klanten aanwezig waren. Daaruit bleek wel dat zij totaal geen beeld hadden van de impact van het beleid en de emotie die daarmee gepaard gaat. Die tegenstand hadden zij niet verwacht.

Saskia: “De Provincie heeft fouten in de procedure toegegeven en aangegeven dat zij deze opnieuw gaan uitvoeren. Maar zij gaf direct al aan dat de doelstellingen overeind bleven. De 250 hectare natuur moet en zal gerealiseerd worden en daar komt nu ook nog het realiseren van de stikstofdoelstellingen bij waarvan de aanpak bij de Provincie wordt neergelegd. Pensionstal Hofstede de Kruidberg zit tegen Natura2000 gebied aan, wat betekent dat er 70% stikstofreductie gerealiseerd moet worden voor 2030. En inmiddels heeft PWN ook aangegeven dat zij het grondwater omhoog willen brengen. Hiermee komt de procedure weer in een stroomversnelling. De hele situatie kost ons enorm veel energie. Gaan we nu wel of niet door met investeren in het bedrijf? De onzekerheid heeft ook impact op onze klanten. Ze kunnen nergens naartoe met hun paarden.”

Stikstofwinst behalen op paardenhouders

Het ziet er niet gunstig uit voor de paardenhouders in de regio Zuid Kennemerland. Veehouders zijn er nog nauwelijks in de regio. Met het buiten beschouwing laten van Tata Steel en Schiphol blijven de paardenhouders dan nog als een van de weinige over waar voor de Provincie nog wat ‘stikstofwinst’ te behalen valt. Er moet zoveel hectare natuur gerealiseerd worden, dat ook de stukjes grond die particulieren nu huren of pachten op de nominatie staan.

René: “De toekomst van ons bedrijf staat op het spel, en dat doet zeer. Wij zijn als familie de vierde generatie Rutte die op De Kruidberg ons bedrijf voeren. We bieden stalling, weidegang en training aan 40 paarden. We bieden meer dan 100 eigenaren en berijders dagelijks ontspanning en recreatie. Daarmee vervullen we een belangrijke maatschappelijke en sociale rol. We hebben dierenwelzijn hoog in het vaandel staan. Daarom gaan de paarden 365 dagen per jaar de wei op zodat ze hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. Hier doen wij geen concessies aan. De provincie wil al onze grond, 8 hectare, omvormen tot vochtig hooiland. Met het voorliggende beheerplan is weidegang onmogelijk. Al ons weiland valt onder de regel, dus het aanleggen van extra paddocks is ook niet mogelijk. Ons bedrijf op een andere plek voortzetten is ook geen optie. Waar hier in dit gebied kunnen wij met 40 paarden terecht? Dit betekent het einde van ons bedrijf. En niet alleen ons bedrijf. Het ene na het andere paardenbedrijf valt hier om. Ze worden uitgekocht vanwege de bouwgrond, er is geen opvolging of er is nauwelijks meer weidegang voor de paarden.

Niet gehoord

In hoeverre voelen jullie je gesteund en vertegenwoordigd in deze hele situatie? Saskia: “De FNRS biedt wel luisterend oor, doet een hoop en zijn ook wel bereid de politieke dialoog aan te gaan. Maar in de procedure waarin wij zitten met de Provincie worden zij niet als een logische partner gezien. Middels gebiedstafels gaat de Provincie wel in gesprek met belanghebbende partijen als Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, PWN en LTO. Maar de FNRS zit daar niet aan tafel. Wij worden daar als hippische ondernemer niet vertegenwoordigd. De Provincie geeft aan dat ze in gesprek zijn en dat iedereen gehoord wordt. Maar wij worden niet gehoord of vertegenwoordigd. Er wordt veel gepraat, maar niet met degene die grond hebben. De Provincie en de overheid hebben veel expertise, tijd en geld. Dat hebben wij niet. De Gemeenteraad heeft zich wel unaniem uitgesproken over het behoud van bedrijven. De vraag is wat dat nog uithaalt. De Provincie, de Overheid en de gemeente zitten duidelijk niet op één lijn.”

Denken in oplossingen

Saskia: “Natuurlijk moeten we allemaal erkennen dat we iets moeten doen aan leefbaarheid en duurzaamheid. Hoe kunnen we meer natuurwaarde kunnen toevoegen? Als ondernemers willen wij graag meewerken aan extra natuurlijke elementen in het landschap, maar dan wel op basis van een rendabele bedrijfsvoering en een betere balans tussen natuur-, maatschappelijke en cultuurhistorische waarden. Bijvoorbeeld door agrarisch natuurbeheer. Onze kring is redelijk gesloten. We hebben nog 10 hectare waar we ons eigen hooi winnen en we rijden de mest uit over onze eigen grond. Daarmee zijn we redelijk stikstof neutraal. Paarden stoten stikstof en ammoniak uit. Door minder krachtvoer te geven, kun je dat verminderen. De paarden krijgen hier minimaal krachtvoer, en de meeste zelfs alleen nog een balancer.

René: “Meer dan 500 jaar vinden er menselijk activiteiten plaats op De Kruidberg te Santpoort. Eerst als boerderij daarna als landgoed van onder andere Stadhouder Prins Willem III. Sinds wij als familie actief zijn op het landgoed dragen wij zorg voor het Rijksmonument. Begin 2000 hebben we het compleet laten restaureren. Een grote, maar waardevolle investering. Nog steeds kost het onderhoud jaarlijks veel geld. Dit kan alleen worden opgebracht met een volledig operationeel bedrijf. Wij en de generaties voor ons hebben hard gewerkt om ons bedrijf te maken tot wat het vandaag is. We hebben plannen klaarliggen om te investeren in landschappelijk groen, een nog betere omgeving voor het welzijn van de paarden en faciliteiten voor de paardenliefhebbers. We geven ons bedrijf daarna graag weer door aan de volgende generatie. Maar als onze weilanden vochtig hooiland moeten worden, dan houdt het op.